„Greta. Zajęcia dodatkowe” – wystawa fotografii Jadwigi Nowak-Jeziorańskiej w Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu

Fotografie Jadwigi Nowak-Jeziorańskiej, z archiwum Jana Nowaka-Jeziorańskiego w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich

Ekspozycję można oglądać do 30 sierpnia 2024 roku. Składa się na nią wybór zdjęć, ale także archiwaliów, rodzinnych pamiątek i dokumentów związanych z Jadwigą Nowak-Jeziorańską

„Fotografie wykonane przez Jadwigę Nowak-Jeziorańską (pseudonim „Greta”), powstawały na przestrzeni ponad dwudziestu lat i na czterech kontynentach. „Greta” nie była zawodową fotografką, po wojnie zajmowała się głównie wspieraniem aktywności zawodowej męża, Jana Nowaka-Jeziorańskiego i prowadzeniem domu. Stąd tytuł wystawy odnoszący się do tego, co robiła tylko dla siebie i poza obowiązkami – „zajęcia dodatkowe”, bo przez nią samą za takie uważane.

Pierwsze zdjęcia Jadwigi powstały już w czasie pobytu w Londynie w latach 50. XX wieku, gdzie należała do Stowarzyszenia Fotografików Polskich (The Polish Photographic Society) przy YMCA. Kolejne przede wszystkim w czasie wakacyjnych podróży po Europie, Azji, Afryce i Ameryce. Choć jej prace brały udział w kilku wystawach Polonii, to nigdy nie miała możliwości pokazania ich na wystawie autorskiej.

Na ekspozycji prezentujemy wybór fotografii ze zbioru ponad siedmiu tysięcy diapozytywów znajdujących się w Ossolineum. Wybrane kadry pozwalają spojrzeć na świat okiem „Grety”
[strona poświęcona wystawie: https://muzeumpanatadeusza.ossolineum.pl/wystawy-czasowe/greta-zajecia-dodatkowe/]

Jadwiga-Greta

Urodziła się 12 października 1917 roku w Żydłaczowie. Następnie studiowała w Krakowie, gdzie zastała ją II wojna światowa. W 1941 roku przeniosła się do Warszawy, do swojej siostry Barbary Wolskiej. Barbara była już wtedy zaangażowana w pracę konspiracyjną. To właśnie w Warszawie Jadwiga stanie się „Gretą”. Pracowała potem w tajnej drukarni, była też łączniczką przy Wydziale Propagandy Biura Informacji i Propagandy AK. Swojego przyszłego męża Jana Nowaka-Jeziorańskiego poznała w czasie jednej z akcji w 1943 roku. Ślub wzięli 7 września 1944 r w czasie trwającego już Powstania Warszawskiego. Powstania, w którym zginęła siostra Grety – Barbara – zabita przez snajpera. Zanim Powstanie Warszawskie upadło Jadwiga i Jan zdążyli już opuścić Warszawę, jadąc z misja kurierską do Londynu. To Jadwiga wywiozła wtedy cenne mikrofilmy. Ukrywała je pod fałszywym opatrunkiem.

Fotografka i żona

Przez całe życie podróżowała u boku Nowaka-Jeziorańskiego, nigdy nie wróciła do Polski. Nie dostała pozwolenia od władz PRL na to, aby przyjechać na pogrzeb matki. Zmarła w 1999 roku w Annandale w Wirginii. Jak przyznał sam Nowak-Jeziorański „Żyła tylko dla mnie”.

„… i oto śmierć dopiero wydobyła ją z cienia…”, „zabrałem ja zapłakanym rodzicom i teraz oddaję na zawsze” [List Jana Nowaka-Jeziorańskiego po śmierci żony. Annandale, 1999}

I rzeczywiście, to Jadwiga przepisywała, redagowała, archiwizowała, doradzała i wspierała męża, jednocześnie oddając się fotograficznej pasji. Choć nie była zawodową fotografką, jej zdjęcia zdradzają talent i przede wszystkim ogromne wyczucie chwili, kadru, klimatu i światła. Czasem poczucia humoru. Gdy Nowak-Jeziorański pracuje, pisze, działa, ona współpracując z nim, urządza w domu atelier fotograficzne. Musiała się nauczyć pracować w ciemni, wywoływać samodzielnie fotografie. Na jednym ze zdjęć na wystawie widzimy Jadwigę przy powiększalniku. Wybiera, ocenia, przygląda się krytycznie własnej pracy. Jest zaangażowana i zanurzona w tym, co robi. Oddana fotografii. Szczególnie wzruszyły mnie aparaty fotograficzne, których używała i które również można zobaczyć. W jej dłoniach zmieniały się w narzędzia tworzenia fotograficznej sztuki.

We wrocławskim Ossolineum znajduje się siedem tysięcy diapozytywów. Możemy być wdzięczni kuratorom tej wystawy, że dali nam szansę zobaczyć chociaż część świata „Grety”

Olga Szelc