Plac Grunwaldzki Wrocław – Historia i rozwój kluczowego węzła komunikacyjnego we Wrocławiu

Plac Grunwaldzki jest jednym z najbardziej ruchliwych i zatłoczonych skrzyżowań we Wrocławiu, a także jedną z ważniejszych arterii miasta. Znajduje się przy nim węzeł komunikacyjny z wybudowanym w 2007 Rondem Reagana, galeria handlowa Pasaż Grunwaldzki, a także sławny i stanowiący jedną z wizytówek miasta kompleks mieszkalny zwany Manhattanem. Dzisiejszy wygląd Placu Grunwaldzkiego jest wynikiem burzliwej historii tego miejsca i w niczym nie przypomina tego, jak prezentowało się ono w przeszłości. 

Rozwój urbanistyczny dawnego Wrocławia

W drugiej połowie XIX wieku znajdujące się na prawym brzegu Odry Przedmieście Piaskowe zaczęło się dynamicznie rozwijać. W niedługim czasie stało się jasne, iż brak odpowiedniej komunikacji z lewobrzeżnym miastem stanowi problem, który należy za wszelką cenę rozwiązać. W 1874 roku do użytku oddano most Lessinga, znajdujący się w miejscu obecnego Mostu Pokoju, sytuacja uległa jednak tylko nieznacznej poprawie.

W 1891 roku władze miasta postanowiły stworzyć kolejną przeprawę przez rzekę, decyzja ta wiązała się jednak z koniecznością stworzenia nowej osi komunikacyjnej. Z powodów finansowych realizacja inwestycji została odłożona w czasie, na kilka lat przed powstaniem nowego mostu przystąpiono jednak do stopniowego wytyczania nowej arterii. 

Kaiserstrasse – początek historii Placu Grunwaldzkiego 

Przebieg nowej ulicy ustalono ostatecznie w październiku 1903 roku. Nadano jej również nazwę – Kaiserstrasse, czyli ulica Cesarska. Inicjatorem inwestycji był miejski radca budowlany Richard Plüddemann, współodpowiedzialny za powstanie Mostu Zwierzynieckiego, a w późniejszym czasie także Hali Targowej we Wrocławiu. Kaiserstrasse łączyła nowo zbudowany Kaiserbrücke, czyli dzisiejszy Most Grunwaldzki, z  Fürstenbrücke – dzisiejszym Mostem Szczytnickim.

W połowie trasy wytyczono skrzyżowanie z istniejącymi wcześniej ulicami, które zostało nazwane Scheitniger Stern, a więc Szczytnicka Gwiazda, co miało związek z faktem, iż zbiegało się tam sześć ulic biegnących w sześciu różnych kierunkach. Budowa całej trasy trwała ponad dwie dekady – została zakończona dopiero pod koniec lat 20. XX wieku, gdy miastu udało się wykupić działki leżące we wschodniej części jej szlaku. 

Lotnisko w centrum miasta 

Do powstania wolnej przestrzeni, która sprawiła, że w późniejszym czasie cały rejon został nazwany placem, doszło w ostatnich tygodniach II wojny światowej, podczas oblężenia Festung Breslau przez Armię Czerwoną. Gdy radzieckie oddziały zajęły lotnisko wojenne na Gądowie, naczelny architekt miejski, Richard Konwiarz, zaproponował budowę nowego portu lotniczego na Kaiserstrasse. Koncepcja ta została zaakceptowana przez władze i 23 lutego 1945 roku rozpoczęło się wyburzanie usytuowanych wzdłuż ulicy domów mieszkalnych oraz dwóch kościołów – Lutra i świętego Piotra Kanizjusza – w celu utworzenia pasa przelotowego od Kaiserbrücke do Fürstenbrücke. 

Prace wyburzeniowe

Prace potrwały dwa miesiące. Do ich wykonania zostali przymuszeni zarówno mieszkańcy miasta, jak i internowani, jeńcy oraz więźniowie. Rozbiórkę przeprowadzali więc Polacy, Francuzi, Włosi, Czesi, Holendrzy i Żydzi, a 13 tysięcy spośród nich przepłaciło to życiem. W wyburzaniu Kaiserstrasse istotną rolę odegrały Brandkommandos, czyli specjalne grupy saperskie wyburzające fundamenty usuniętych budynków. Skutek ich działań jest widoczny do dziś – współczesne nadbrzeże Fryderyka Joliot-Curie znajduje się wyraźnie niżej niż wały przy Odrze. 

Powstanie lotniska

Po usunięciu wszystkich domów powierzchnia została utwardzona przy pomocy walców. W ten sposób stworzony pas startowy wykorzystywany był najprawdopodobniej jedynie do lądowania samolotów z zaopatrzeniem. Zdania na temat tego, czy z lotniska wystartował jakikolwiek samolot są podzielone – jedne źródła mówią o kilku samolotach, w tym Junkersie Ju-52 z 22 rannymi żołnierzami na pokładzie, który odleciał w nieznanym kierunku na kilka godzin przed kapitulacją Wrocławia 6 maja 1945 roku, inne negują istnienie lotów wychodzących z lotniska. 

Plac Grunwaldzki po II wojnie światowej 

Po II wojnie światowej w miejscu niegdyś reprezentacyjnej arterii miejskiej pozostał wielki plac pozbawiony jakichkolwiek zabudowań, który został nazwany Placem Grunwaldzkim. Warto zauważyć, że pomimo zniszczeń wojennych, znajdująca się tam nawierzchnia ulic zachowała się w doskonałym stanie, gdyż były one pokryte grubą warstwą rozdrobnionych i ubitych walcem cegieł stanowiących płytę lotniska. W ciągu pierwszych lat po wojnie na Placu Grunwaldzkim znajdowało się największe w mieście targowisko, tak zwany szaberplac, na którym handlowano mieniem wydobytym z opuszczonych niemieckich domostw. 22 sierpnia 1945 roku we Wrocławiu ruszyła ogólnodostępna komunikacja miejska, której pierwszy węzeł przesiadkowy znajdował się właśnie na Placu Grunwaldzkim. 

Zabudowa Placu Grunwaldzkiego

Planowanie zabudowy Placu Grunwaldzkiego rozpoczęto na początku lat 50. Jako pierwsze zaczęły powstawać budynki Politechniki, Akademii Rolniczej, a później także Uniwersytetu Wrocławskiego, między innymi akademiki Dwudziestolatka i Parawanowiec. W 1973 roku w północnej części placu stanął utrzymany w stylistyce modernistycznej zespół mieszkalno-usługowy składający się z sześciu szesnastokondygnacyjnych budynków połączonych betonową esplanadą, zaprojektowany przez Jadwigę Grabowską-Hawrylak. Kompleks ten, nazywany sedesowcami oraz wrocławskim Manhattanem, stanowi dziś jedną z wizytówek Placu Grunwaldzkiego. W późniejszych latach wzdłuż ulicy powstały również wyróżniające się na tle panoramy miasta akademiki Ołówek i Kredka, wykonane według projektu Krystyny i Mariana Barskich. 

Goliat i rurki z kremem – wizytówka Placu Grunwaldzkiego w postkomunistycznej Polsce 

W 1991 roku na Placu Grunwaldzkim stanął Goliat, potocznie zwany Balonem, czyli wielki namiot mieszczący w sobie 175 stoisk targowych sprzedających różnego rodzaju produkty. Targowisko przetrwało do 2000 roku, gdy władze miejskie, nie zważając na protesty kupców, nakazały jego likwidację. W czasach Goliata na Placu Grunwaldzkim znajdowała się również czerwona budka z rurkami kremem. Rurki te urosły do rangi kultowych, dlatego w maju 2022 roku, z inicjatywy członków stowarzyszenia Nasz Grunwald i fundacji Ładne Historie na chwilę powróciły, by umilić mieszkańcom obchody święta osiedla. 

Plac Grunwaldzki w XXI wieku 

W marcu 2006 roku Plac Grunwaldzki został zamknięty w celu poddania całkowitej przebudowie. Na skrzyżowaniu stworzono rondo o kształcie elipsy, częściowo przykryte dachem, pod którym usytuowano węzeł komunikacji zbiorowej ze zintegrowanymi przystankami tramwajowymi i autobusowymi. Obok ronda, noszącego nazwę Ronda Reagana, na miejscu dawnego targowiska powstał Pasaż Grunwaldzki – wielofunkcyjny obiekt handlowo-usługowy. Pod skrzyżowaniem poprowadzono przejścia podziemne z wyjściami na przystanki oraz łączące się z budynkiem centrum handlowego. W późniejszym czasie, dla zwiększenia funkcjonalności węzła komunikacyjnego dla pieszych, dodano strategicznie usytuowane przejścia naziemne.