Madrygałowe Forum Musicum – rozmowa Izabelli Starzec z Tomaszem Dobrzańskim

Izabella Starzec: Przewodnim tematem tegorocznego Forum Musicum jest madrygał, arcyciekawy włoski gatunek muzyczno-literacki, wpisujący się w okres od XIV do początków XVII wieku. Jakie charakterystyczne momenty w jego rozwoju chciałeś przedstawić na Forum Musicum?

 – Tomasz Dobrzański (dyrektor artystyczny Forum Musicum): Madrygał jako muzyczny gatunek daje nam okazję do przyjrzenia się mu z różnych stron, co sprzyja wielu możliwościom zaprogramowania festiwalu. Możemy sięgnąć doń w aspekcie czasu, prezentując madrygał włoski okresu trecento, renesansowy z XVI wieku, no i barokowy. Możemy się zatrzymać nad warstwą tematyczną, która też ewoluuje. Wreszcie, warto się przyjrzeć aspektom formalnym. W XIV wieku ściśle wynika ona z formy poetyckiej. Po okresie milczenia w wieku XV wieku madrygał osiąga swój rozkwit w XVI stuleciu, kiedy to na jego gruncie funkcjonowały rozmaite formy muzyczne. Dosłownie madrygałem mogą się nazywać bardzo różne typy XVI-wiecznej pieśni. Natomiast u schyłku jego rozwoju, na początku XVII stulecia, wchodzi niezbędne dla baroku basso continuo, które pięknie zmienia optykę brzmieniową tego gatunku.

Pojęcie madrygału można znaleźć zarówno w słownikach literackich, jaki i muzycznych. Może przypomnijmy, co leży u źródła tego słowa, gdyż jest kilka wersji. Na przykład sugeruje się, że określenie „matricale” (rodzimy), może być etymologicznie bliskie, ale też nie jest jedyne.

 – Ponieważ jest to gatunek w języku rodzimym, czyli włoskim, stąd to określenie. Jest też „mandria”, czyli stado, i być może tu jest najważniejsza hipoteza dotycząca pochodzenia słowa „madrygał”, gdyż sugeruje tematykę pastersko-sielankową. To ona przewija się właściwie przez wszystkie okresy rozwoju tego gatunku.

Jak zatem chciałeś przedstawić madrygał podczas festiwalu?

 – Oprócz innych propozycji mamy trzy główne wydarzenia koncertowe. Pierwszy z koncertów, który wykonany zostanie przez włoski zespół La Reverdie, ukaże ów madrygał pierwotny, czyli z okresu włoskiego trecenta (XIV stulecia). Był on wówczas gatunkiem bardzo arystokratycznym, a co za tym idzie, stosował wyrafinowane środki muzyczne. Również pod względem warstwy tekstowej był niezmiernie ciekawy, jak i dość wymagający. Często pojawiają się w nim wątki heraldyczne: insygnia i herby książąt włoskich oraz  wątki mitologiczne. W swojej wymowie jest zatem poważny i dostojny.

Podczas drugiego koncertu, na którym wystąpi wrocławski zespół Ars Cantus zaprezentujemy madrygał renesansowy, zdecydowanie lżejszy tematycznie, z wątkami pasterskimi i miłosnymi. Jest to czas, gdy gatunek ten wchodzi w obszar muzycznej rozrywki i bywa stroficznie nieco prostszy. W wielogłosowym madrygale XVI-wiecznym nadal jednak mamy wykorzystywaną chętnie fakturę polifoniczną, wyrafinowaną retorykę, stanowiące dla dzisiejszych wykonawców pole ich poszukiwań artystycznych. Wchodzimy tu w apogeumrozwoju madrygału. Na koncercie zaprezentujemy komedię madrygałową, która u schyłku XVI-go stulecia niejako podsumowywałate różne wpływy innych muzycznych form i gatunków. Wykonamy „Trattenimenti in villa” Adriano Banchierego – cykl utworów śpiewanych przez towarzystwo wypoczywające w wiejskiej posiadłości, co pozwala przetłumaczyć ten tytuł jako „Sielskie rozrywki”.

Trzeci wieczór poświęcamy madrygałowi początku baroku, doświadczając tu kolejnej przemiany gatunku. Przede wszystkim będą to madrygały solowe, wybrane pod kątem tematyki miłosnej i oczywiście w oprawie brzmieniowej basso continuo. A w wieczór ów wystąpi poznański zespół Ensemble del Passato.

Wspomniałeś o innych propozycjach festiwalowych. Co zatem będzie jego dopełnieniem?

 – Ponieważ jest to festiwal muzyki dawnej, to chciałem zaproponować pewne działania muzyczne, które trudno nazwać koncertem, ale jednak wpisują się w klimat tamtych wieków. Nazwałem te wydarzenia „głośnym graniem”, ponieważ muzyka głośnych instrumentów dętych była niegdyś niezbędna do oprawy różnych uroczystości, ceremonii, podnosząc ich splendor. Chciałem, by niewielki zespół instrumentalny znalazł się, jak to kiedyś bywało, w przestrzeni miejskiej. Zagrają więc trębacze i kotliściorazXV-wieczna alta cappella – głośny zespół instrumentów stroikowych. Odbędzie się również potańcówka renesansowa wraz z nauką tańca w Klubokawiarni Mleczarnia oraz pokaz tancerzy na pl. Wolności. Wychodzimy więc mocno poza salę koncertową.

Rozłożyliście wydarzenia festiwalowe na przestrzeni trzech tygodni. Dlaczego nie skomasowaliście ich w jakimś okresie, jak to dawniej bywało?

–  Zadecydowały o tym względy praktyczne. Po prostu, więcej osób interesuje się wydarzeniami piątkowo – niedzielnymi. Chcieliśmy zatem  zaproponować trzy weekendy: 11 – 13.08, 19.08 i 25 – 27.08.  Dodam, że do programu włączyliśmy w tym roku działania edukacyjne.

Proponujemy w pierwszy weekend festiwalowy audycję muzyczną z udziałem zespołu La Reverdie prowadzoną przez dra Grzegorza Joachimiaka. Natomiast w ostatni weekend zapraszamy na „Tany wdzięcznej Filis” – warsztaty tańców dawnych prowadzone przez Ensemble del Passato. Te wszystkie wydarzenia festiwalowe są dobrze opisane i zaanonsowane na stronie internetowej Narodowego Forum Muzyki, w zakładce „Festiwale – Forum Musicum”.

Każdy więc coś dla siebie znajdzie – nawet przypadkowi przechodnie!